Artykuł przedstawia główne wyzwania rozwojowe polskiego rolnictwa i gospodarki żywnościowej w procesie integracji ze Wspólnotami Europejskimi. Podjęto próbę diagnozy bieżącej ekonomicznej sytuacji producentów rolnych na tle zmian Wspólnej Polityki Rolnej. Jednocześnie opisano docelowy model polityki wobec obszarów wiejskich w Europie w roku 2008 i jego wpływ na polską wieś. Następnie dokonano analizy polskiego rolnictwa w dobie integracji europejskiej i wyprowadzono odpowiednie wnioski aplikacyjne.

W dwuczynnikowym doświadczeniu założonym w układzie split-plot w czterech powtórzeniach badano: I – nawożenie – resztkami pozbiorowymi oraz resztkami pozbiorowymi z przyoraną słomą i II – wapnowanie – 0; 0,7; 1,4 i 2,1 t CaO·ha^-1. Pszenica ozima uprawiana w stanowisku po zaoranej słomie rzepaku ozimego, w stosunku do obiektów bez słomy i nawożonych Ca, odznaczała się niższą liczbą roślin po przezimowaniu, liczbą ziaren i masą ziarna w kłosie, niższymi plonami ziarna oraz niższą wydajnością białka i wartością energetyczną plonu. Wapnowanie nie rekompensuje obniżki plonów wywołanej niekorzystnym oddziaływaniem przyoranej słomy rzepaku ozimego na plon ziarna pszenicy ozimej.

W dwuczynnikowym doświadczeniu założonym w układzie split-plot w czterech powtórzeniach badano nawożenie: I – resztkami pozbiorowymi oraz resztkami pozbiorowymi z przyoraną słomą i II – saletrą amonową – 0, 25, 50 i 75 kg N·ha^-1. Pszenica ozima uprawiana w stanowisku po zaoranej słomie rzepaku ozimego, w stosunku do obiektów bez słomy, odznaczała się niższą liczbą roślin po przezimowaniu, liczbą ziaren i masą ziarna w kłosie, niższymi plonami ziarna oraz niższą wydajnością białka i wartością energetyczną plonu. Nawożenie azotem nie rekompensowało całkowicie obniżki plonów wywołanej niekorzystnym oddziaływaniem przyoranej słomy rzepaku ozimego na plon ziarna.

W latach 1998-2001 oceniano produkcyjność jęczmienia jarego w kilku fazach rozwojowych, uprawianego w warunkach różnego następstwa roślin. Wykazano, że plon suchej masy części nadziemnych i korzeni był w każdej fazie rozwojowej istotnie większy w płodozmianach niż w monokulturze. Udział korzeni w całkowitej suchej masie jęczmienia był największy w fazach: pełnia krzewienia – otwieranie się pochwy liściowej. Uprawa jęczmienia jarego w monokulturze istotnie zwiększała porażenie roślin przez choroby podstawy źdźbła w stosunku do płodozmianów z 25 i 50% udziałem tego zboża. Przyczyniło się to do zmniejszenia obsady kłosów, masy ziarna z kłosa oraz masy 1000 ziaren, a w konsekwencji do produkcyjności łanu.

Na podstawie badań przeprowadzonych w latach 1998-2000 przedstawiono wpływ płużnego i bezorkowego systemu uprawy roli oraz zróżnicowanych poziomów nawożenia i ochrony chemicznej na masę i skład chemiczny resztek pożniwnych żyta ozimego. Stwierdzono, że większą suchą masę korzeni żyto ozime gromadziło w warstwie gleby 0-10 cm w porównaniu z warstwami 10-20 i 20-30 cm. Na obiektach intensywnie nawożonych i chronionych żyto ozime pozostawiało istotnie większą suchą masę resztek pożniwnych aniżeli na poletkach chemizacji podstawowej. Na obiektach uprawianych płużnie korzenie żyta ozimego gromadziły więcej azotu ogólnego, potasu i magnezu w porównaniu z obiektami uprawianymi bezorkowo. Zawartość azotu ogólnego i potasu w korzeniach żyta była większa na obiektach z podstawowym poziomem nawożenia i ochrony w porównaniu z intensywnym wariantem chemizacji. Większą zawartość fosforu w ścierni i ściółce stwierdzono w wariancie uprawy bezorkowej, natomiast potasu – w płużnej. Ścierń i ściółka żyta ozimego pod wpływem nawożenia podstawowego zawierała istotnie więcej azotu ogólnego i fosforu aniżeli na poletkach wariantu intensywnego.

W badaniach określono potrzeby nawozowe kukurydzy cukrowej względem azotu – w postaci nawożenia przedsiewnego oraz dokarmiania roślin dolistnie i doglebowo. Określono również przydatność nawozów wieloskładnikowych do dolistnego nawożenia kukurydzy. Wykazano, że wzrost z 30 do 60 kg N·ha^-1przedsiewnej dawki azotu nie spowodował istotnego wzrostu plonu kolb z liśćmi okrywowymi, jak i bez nich, procentowego udziału kolb I klasy, liczby ziaren w kolbie i długości kolb. Pogłówne dolistne i doglebowe stosowanie 18 kg N·ha^-1 w postaci roztworu mocznika i dolistne dokarmianie roślin nawozami wieloskładnikowymi, takimi jak: Florovit, Basfoliar 6-12-6, Basfoliar 36 Extra i Florogama K, spowodowało istotną zwyżkę plonu kolb z koszulkami i plonu kolb odkoszulkowanych, kolb I klasy oraz liczby ziaren w kolbie.

W trzyletnim doświadczeniu polowym oceniano reakcję czterech odmian ziemniaka na herbicydy i ich mieszanki stosowane przed wschodami i po wschodach. Herbicydy wywołały uszkodzenia roślin, ale zmiany były przemijające i nie wpływały ujemnie na plon. Silniejszą ujemną reakcję na herbicydy wykazały odmiany Ibis i Irga (odpowiednio 2,7 i 2,6 punktu w skali 1-9º) niż Mila i Arkadia (odpowiednio 2,4 i 2,2 punktu).

Na podstawie zebranych w okresie 24 lat (1972-1995) materiałów Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) scharakteryzowano czasowy i przestrzenny rozkład faz rozwojowych ziemniaków w Polsce dla odmian średnio późnych i późnych. Większą zmiennością w latach 1972-1995, nawet pięciokrotną, odznaczają się okresy fenologiczne ziemniaków niż terminy faz. Okres od sadzenia do zbioru ziemniaków charakteryzuje się w Polsce prawie trzytygodniowym zróżnicowaniem przestrzennym i wykazuje istotną tendencję do wydłużania, warunkowaną głównie wcześniejszymi terminami: sadzenia, wschodów i kwitnienia. Terminy i długości poszczególnych faz rozwojowych mają statystycznie istotny wpływ na występowanie kolejnej fenofazy. Na podstawie wcześniejszych terminów i okresów fenologicznych oraz trendu czasowego można oddzielnie prognozować terminy i długości faz odmian średnio późnych i późnych ziemniaków na terenie całego kraju.

Oceniano opłacalność produkcji ziemniaka odmian Aster i Drop na wczesny zbiór, uprawianych metodą tradycyjną i pod osłoną z agrowłókniny. Zastosowano metodę kalkulacji niepełnych. Opłacalność produkcji wyliczono jako stosunek wartości produkcji do kosztów. Koszty produkcji pod agrowłókniną były o 51 do 73% większe od kosztów produkcji metodą tradycyjną. W roku o zimnej wiośnie stosowanie agrowłókniny zwiększało opłacalność produkcji. Wskaźnik opłacalności wynosił od 312 do 581%. W latach o cieplejszej wiośnie opłacalność produkcji pod agrowłókniną była mniejsza niż bez osłony. Bardziej opłacalna była uprawa odmiany Aster.

W przeprowadzonym doświadczeniu określono zasiedlenie grzybami nasion grochu siewnego i łubinu żółtego zebranych z roślin uprawianych w warunkach niedoboru wody i składników mineralnych. Wyniki badań wykazały, że stres wodny spowodował większe zasiedlenie nasion grochu i łubinu żółtego przez grzyby w porównaniu z warunkami kontrolnymi. Obniżoną zdrowotność wykazały także nasiona otrzymane z roślin uprawianych w warunkach zmniejszonego do ¼ optymalnego nawożenia fosforem, potasem i magnezem w porównaniu z pełną dawką tych składników. Stwierdzono, że spośród anatomicznych części nasienia w największym stopniu porażona przez grzyby była okrywa nasienna, w mniejszym stopniu liścienie, a najmniej – oś zarodkowa.

Przedstawiono wyniki uzyskane z trzyletniego doświadczenia polowego, założonego na glebie kompleksu żytniego dobrego. Badania dotyczyły zdolności plonowania pięciu odmian soczewicy oraz zawartości podstawowych związków organicznych i składników mineralnych w nasionach. Najwyższy plon dała odmiana Izka i ród Krak 2. Najwyższą zawartość białka stwierdzono w nasionach odmiany Anita. Odmiana ta, podobnie jak typ kanadyjski, zawierała najwięcej związków bezazotowych wyciągowych. Nasiona odmian Anita i Izka charakteryzowały się najbardziej korzystną zawartością podstawowych makro- i mikropierwiastków. ’Anita’ i ’Izka’, wyhodowane w Akademiach Rolniczych – lubelskiej i krakowskiej, są pierwszymi krajowymi odmianami soczewicy.

Doświadczenie wazonowe z soją odmiany Warszawska założono na glebie brunatnej właściwej. Soję opryskiwano roztworami auksyn – IBA, NAA i ich mieszanką IBA+NAA (każdy roztwór o stężeniu 20 mg·dm^-3), dwukrotnie w sezonie wegetacyjnym, na tle stałego nawożenia NPKMg; obiekt kontrolny opryskiwano wodą destylowaną. Obie auksyny zwiększyły masę nasion soi, przy czym w porównaniu z kontrolą większe przyrosty uzyskano pod wpływem stosowania IBA. Również IBA spowodował około 7% wzrost zawartości azotu w nasionach, co w efekcie zwiększyło pobranie tego składnika o 46,2%. Syntetyczne auksyny korzystnie modyfikowały dystrybucję N, P, K, Na, Ca i Mg w nadziemnych organach soi. Ujawniło się to silniejszym odprowadzeniem szczególnie fosforu i azotu do nasion ze strączyn, liści i łodyg.

W pracy określono wpływ głębokości orki siewnej (30, 20 i 10 cm) oraz sposobu regulacji zachwaszczenia (mechanicznego, chemicznego i mechaniczno-chemicznego) na zimowanie, zachwaszczenie, plonowanie i jakość plonu nasion rzepaku ozimego. Spłycenie głębokości pogorszyło główne cechy jesiennego pokroju rzepaku (średnicę szyjki korzeniowej, liczbę liści w rozecie i ich masę). Rzepak pielęgnowany chemicznie lepiej uformował rozety liściowe od pielęgnowanego mechanicznie. Orka wykonana na głębokość 30 i 20 cm nie różnicowała istotnie plonowania rzepaku ozimego. Rzepak zareagował istotną (9-13%) obniżką plonu dopiero na spłycenie orki do głębokości 10 cm. Najwyżej plonował rzepak pielęgnowany chemicznie. Plonochronny efekt mechaniczno-chemicznego i mechanicznego sposobu regulacji zachwaszczenia był równorzędny.

Celem badań była ocena utrzymywania się życicy trwałej w runi pastwiskowej. Badania przeprowadzono w latach 1994-2000 na czarnej ziemi i glebie torfowo-murszowej w Sosnowicy. Udział życicy trwałej w runi pastwiskowej podlegał zmianom w zależności od kolejności odrostu, uwilgotnienia siedliska oraz przebiegu temperatury w okresie jesienno-zimowym. Największe uszkodzenia życicy i zmniejszenie udziału tego gatunku w runi obserwowano po zimie 1995/1996 i 1996/1997, niezależnie od typu gleby.

Badania przeprowadzono w latach 1997-2001 na czarnoziemie zdegradowanym, wytworzonym z lessu. Zawartość N-NO₃ i N-NH₄ w glebie oznaczono metodą jonometryczną w próbkach świeżych lub po rozmrożeniu. Zawartość formy azotanowej i amonowej azotu zależała od głębokości pobrania prób oraz uprawianych roślin w członie zmianowania. Późną jesienią stwierdzono bardzo wysoką zawartość azotu w warstwie ornej (7,7 mg N-NO₃·kg^-1 s.m. gleby) oraz najniższą dla poziomu od 60 do 90 cm (4,3 mg·kg^-1). Wczesną wiosną najwyższą zawartość azotu azotanowego stwierdzono w próbach gleby pobranych z warstwy najgłębszej. Zawartość azotu amonowego w każdym badanym terminie była najwyższa w glebie pobranej z warstwy ornej. Uprawa rzodkwi oleistej jako wsiewki powodowała istotne obniżenia zawartości N-NO₃ (o 19%) w drugiej połowie września w porównaniu ze stanowiskiem po bobiku w siewie czystym. W okresie intensywnego wzrostu roślin pszenicy ozimej zawartość azotu mineralnego, na skutek mineralizacji zaoranej biomasy rzodkwi, była istotnie wyższa w stanowisku po bobiku samokończącym z wsiewką w porównaniu z przedplonem bez wsiewki.

W próbach gleby pobranych z trzech warstw w różnych systemach uprawy roli oznaczono skład gatunkowy, ilość i rozmieszczenie nasion chwastów. Ogółem w badanych warstwach gleby oznaczono nasiona 22 gatunków chwastów. Na obiektach z uprawą bezpłużną i siewem bezpośrednim stwierdzono występowanie nasion chwastów nie notowanych w uprawie płużnej. Zarówno w systemach uprawy, jak i w poszczególnych warstwach gleby największy udział nasion (od 77 do 84%) miały trzy gatunki: Chenopodium album L., Stellaria media Vill. i Viola arvensis Murr. Niezależnie od głębokości warstwy gleby najwięcej nasion ogółem stwierdzono na obiektach z uprawą płużną, nieznacznie mniej – z uprawą bezpłużną, a istotnie mniej – z siewem bezpośrednim. Niezależnie od systemów uprawy najwięcej nasion stwierdzono w wierzchniej warstwie gleby, a istotnie mniej – w warstwach głębszych.