W pracy przedstawiono wyniki 8-letnich (1995–2002) badań prowadzonych na terenie dwóch zmeliorowanych obiektów – Samotwór i Miękinia pod Wrocławiem, o różnej wielkości, lecz podobnym sposobie użytkowania gruntów i gospodarowania dostępnymi zasobami wody. Badania obejmowały rozpoznanie warunków meteorologicznych, hydrologicznych, hydrogeologicznych i glebowych na terenie obiektów, pomiary stanów wód gruntowych i powierzchniowych, uwilgotnienia gleb, objętości przepływów w cieku głównym, analizę chemiczną wód oraz kontrolę eksploatacji obiektów. Dane dotyczące wielkości opadów atmosferycznych na badanym obszarze uzyskano ze stacji IMGW Wrocław-Strachowice. Wyniki badań wskazują, że regulowanie odpływu ze zmeliorowanych obiektów w małych zlewniach użytkowanych rolniczo może przyczynić się do podniesienia poziomu wód gruntowych i zwiększenia ich dostępności dla roślin oraz polepszenia niektórych wskaźników jakości wód (wzbogacenie w tlen, zmniejszenie ilości biogenów). Efekty tej regulacji zależą głównie od uwarunkowań hydrogeologicznych oraz od dostosowania terminów i wysokości piętrzeń do przebiegu zjawisk hydrologicznych, a także od sposobu rolniczego użytkowania terenu.

W artykule przedstawiono wpływ zabudowy technicznej jednego z karpackich dopływów Dunajca – rzeki Łososiny na zmianę warunków transportu rumowiska wleczonego, ze zwróceniem szczególnej uwagi na zmiany intensywności transportu. Redukcja transportu rumowiska wleczonego spowodowana zastosowaniem regulacji technicznej jest wyjątkowo ważna, ponieważ ciek ten zasila wodami zbiornik retencyjny „Czchów”. Łososina jako rzeka przechwytująca wody ze stosunkowo dużej zlewni górskiej (A = 410 km²) przed przeprowadzeniem prac regulacyjnych prowadziła znaczną ilość rumoszu. Obliczenia transportu jednostkowego rumowiska wleczonego przeprowadzono na podstawie materiałów archiwalnych (projektów technicznych zabudowy rzeki Łososiny), a także na podstawie wyników aktualnych badań terenowych. Wykazano, że prawidłowo przeprowadzona regulacja techniczna rzeki górskiej nie tylko ma wpływ na zmianę warunków transportu, ale równocześnie zmniejsza znacznie falę ładunku materiału dennego.

Praca dotyczy rozmycia nieumocnionego dna poniżej bystrzy o zwiększonej szorstkości. Obliczono głębokość rozmycia dna poniżej bystrzy, stosując formuły empiryczne różnych autorów. Wyniki obliczeń zweryfikowano rezultatami badań laboratoryjnych. Najlepsze wyniki otrzymano, stosując formułę Jaegera, następnie Van der Meulera i Vinje, kolejno Eggenberga oraz Mavisa i Lausheya. Najniekorzystniejsze wyniki otrzymano przy zastosowaniu do obliczeń formuły Veronese’a i Masona. Stwierdzono, że zależności empiryczne służące do obliczenia głębokości rozmycia dna poniżej bystrzy nie są dokładne, ale mogą służyć do rozważań porównawczych.

Przeprowadzono prognozę zamulania dwóch małych zbiorników wodnych, znajdujących się na tym samym cieku. Zbiorniki wodne Brzóza Stadnicka (zbiornik górny) i Brzóza Królewska (zbiornik dolny) znajdują się na niekontrolowanym hydrologicznie potoku Tarlaka. W przeprowadzonej prognozie zamulania zbiornika dolnego uwzględniono zdolność zbiornika górnego do trwałego zatrzymania rumowiska. Ilość rumowiska dopływającego do zbiorników obliczono metodą DR-USLE. Wyznaczona według Brune’a zdolność badanych zbiorników do trwałego zatrzymania rumowiska umożliwiła przeprowadzenie prognozy zamulenia według formuły Gončarova. Prognoza wykazała wydłużenie czasu eksploatacji zbiornika w Brzózie Królewskiej z siedemdziesięciu siedmiu do stu dwudziestu czterech lat.

W pracy przedstawiono wyniki badań stosunków wodnych na zalesionych użytkach rolnych. Analizowano wpływ oddziaływania urządzeń melioracyjnych i małych zbiorników wodnych na kształtowanie się zasobów retencji glebowej na terenach przyległych. Wyniki badań dowodzą, że właściwie przeprowadzona melioracja przyczynia się do zwiększenia dostępnych zasobów wodnych dzięki utrzymaniu w sezonie wegetacyjnym płytszego o około 40 cm poziomu wody gruntowej i zwiększeniu w jednometrowym profilu glebowym zapasów wilgoci o około 70–100 mm w porównaniu z jej zapasami na terenach znajdujących się poza wpływem urządzeń melioracyjnych.

W czerwcu 2002 i 2003 r. przeprowadzono ocenę stanu zabudowy biologicznej wprowadzonej na odcinki obrzeży zbiornika wodnego „Domaniów” na rzece Radomce. W okresie wiosennym 2001 r., zaliczonym do lat mokrych, z wykonanych nasadzeń drzew i krzewów obumarło łącznie około 25%, czego przyczyną były, po pierwsze, wysokie spiętrzenia wody w zbiorniku, powodujące podtopienia i powierzchniowe zalewy nasadzeń i, po drugie, zniszczenia powodowane przez ludzi przyjeżdżających tam w celach rekreacyjnych. Wszystkie sadzonki drzew i krzewów, które przetrwały rozwijają się i rosną słabo. Mają niewielki przyrost, a ich liście są bladożółtawe, co prawdopodobnie wynika z małej zasobności gleb w składniki pokarmowe. Niezależnie od wprowadzonej przez człowieka roślinności drzewiasto-krzewiastej na omawianym terenie pojawiają się również samorzutnie różne gatunki drzew i krzewów, z których najliczniejsze są siewki sosny i brzozy. Można przypuszczać, że wraz z upływem czasu zdominują one roślinność nabrzeżną i doprowadzą do zespołów klimaksowych, jakimi w tych warunkach są bory mieszane, głównie sosnowo-dębowe.

W pracy przedstawiono wyniki badań efektów eliminacji zanieczyszczeń w stawie doczyszczającym ścieki, odpływające z oczyszczalni przydomowej ze złożem gruntowo-roślinnym. Badania prowadzone w latach 1997–2002 wykazały, że stężenia analizowanych wskaźników zanieczyszczeń w wodzie ze stawu były znacznie mniejsze niż w ściekach odprowadzanych ze złoża. Wskaźnikami decydującymi o zaliczeniu wody ze stawu do II lub III klasy czystości wód są ChZT i BZT₅. Większe od stężenia określonego jako normatywne dla III klasy czystości wód powierzchniowych było jedynie średnie stężenie fosforu ogólnego. Otrzymane wyniki wykazały, że stawy powinny być wykorzystywane jako element doczyszczający ścieki z oczyszczalni gruntowo-roślinnych.

W pracy przedstawiono wyniki badań dotyczących efektów eliminacji zanieczyszczeń w mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków z osadem czynnym w Białej Podlaskiej. Projektowana przepustowość oczyszczalni wynosi 13 500 m³ ścieków na dobę. Aktualnie dopływa 11 000. Badania przeprowadzone w 2001 r. wykazały, że średnia efektywność usuwania zanieczyszczeń wynosi w przypadku BZT₅ – 98,7%, ChZT – 95,4%, zawiesin ogólnych – 94,8%, azotu ogólnego – 81,7%, azotu amonowego – 98,3%, fosforu ogólnego – 91,5%. Stężenia analizowanych zanieczyszczeń w ściekach odpływających z oczyszczalni były w zdecydowanej większości przypadków niższe od dopuszczalnych. Rozwiązania techniczno-eksploatacyjne zastosowane w oczyszczalni w Białej Podlaskiej stanowią dobry przykład do naśladowania przy projektowaniu tego typu obiektów w innych miastach.

W pracy przedstawiono wyniki badań skuteczności oczyszczania ścieków opadowych z Lubelskiej Giełdy Rolno-Ogrodniczej w Elizówce. Skuteczność oceniono na podstawie oznaczonych czterokrotnie (w różnych porach roku) cech fizyczno-chemicznych ścieków w dwu ziemnych zbiornikach wchodzących w skład oczyszczalni. Oznaczano: pH, temperaturę, konduktancję, zawiesinę, tlen rozpuszczony, BZT₅, ChZT_Cr, N-NH₄, N-NO₃, N-NO₂, PO₄, SO₄, K, Cl i Fe. W zbiorniku pełniącym funkcję osadnika kilkakrotnie stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych wartości zawiesiny ogólnej i przewodnictwa elektrolitycznego właściwego (konduktancji). W zbiorniku retencyjno-infiltracyjnym po przejściu przez osadnik ścieki charakteryzowały się wysokim stopniem eliminacji zanieczyszczeń. Nadmiernie podwyższony w stosunku do normatywnego był tylko odczyn pH, natomiast zawartość badanych składników nie przekraczała wartości dopuszczalnych i utrzymywała się na względnie jednakowym, normatywnym poziomie. Stężenie chlorków wprawdzie zwiększało się po spływach roztopowych, ale i wówczas nie przekraczało wartości dopuszczalnej dla ścieków odprowadzanych do odbiornika. Mniejsza zawartość zanieczyszczeń w ściekach ze zbiornika retencyjno-infiltracyjnego w porównaniu z ich zawartością w osadniku świadczy o prawidłowym funkcjonowaniu badanej oczyszczalni.

W pracy przedstawiono wyniki badań wielkości odpływów i składu fizyczno-chemicznego wody na terenie obiektu „Szewce” położonym na Dolnym Śląsku. Badania przeprowadzono w latach 1977–1980, gdy obiekt był nawadniany ściekami miejskimi, oraz w latach 1999–2002, czyli po ośmiu latach od zaniechania nawodnień ściekami. Uzyskane wyniki wskazują, że nawodnienia ściekami nie spowodowały trwałych zmian w środowisku glebowo-wodnym. Po zakończeniu eksploatacji nastąpiło zdecydowane zmniejszenie odpływu. W badanych wodach zmalały wartości BZT₅ i stężenie fosforu oraz azotu amonowego, przy równoczesnym zwiększeniu zawartości azotu azotanowego i ogólnego. Wyniki uzyskane w latach 1999–2002 nie odbiegają od uzyskiwanych na terenie innych obiektów użytkowanych rolniczo w sposób tradycyjny.

Celem badań była ocena zmian stężenia żelaza w wodzie podczas jej przepływu przez złoże pływające zbudowane z ziaren styropianu. Badania prowadzono przy trzech różnych prędkościach filtracji. Dodatkowym celem badawczym była ocena ilości żelaza oddzielającego się od wody w procesie sedymentacji, w kolumnie pod złożem. Efektywność płukania złoża była badana przy zastosowaniu trzech procedur: płukania samą wodą, wodą i powietrzem oraz wodą po uprzednim przedmuchaniu powietrzem. Badania wykazały, że analizowany filtr pozwolił na zmniejszenie stężenia żelaza o około 70–80%, a udział sedymentacji żelaza w kolumnie pod złożem w procesie odżelaziania wyniósł około 40%. Najbardziej efektywne było płukanie złoża za pomocą wody przetłaczanej z góry do dołu po uprzednim przedmuchaniu filtra powietrzem.

W pracy przedstawiono wyniki obliczeń i analizę rozkładu temperatury w gruncie, w otoczeniu typowej dla małopolskich rejonów sadowniczych, zagłębionej chłodni owoców. Przedstawiono pola temperatury w gruncie, w otoczeniu chłodni owoców, w różnych okresach sezonu przechowalniczego, obrazujące wpływ obiektu na otoczenie gruntowe. Stwierdzono, że w środkowym okresie sezonu przechowalniczego izoterma 0^oC osiągnęła głębokość 1,5 m. Zasięg przemarzania gruntu w otoczeniu zagłębionej chłodni był więc większy od normowej głębokości przemarzania gruntu przyjmowanej dla strefy klimatycznej właściwej dla lokalizacji obiektu.

Sztuczna inteligencja cieszy się dużym zainteresowaniem w wielu dziedzinach nauki. Sieci neuronowe należą do nowoczesnych technologii, które są częściowo oparte na biologicznym sposobie zdobywania wiedzy i mogą być użyte do odkrywania (uczenia się) właściwości (wzorów), które w danych nie od razu są zauważalne. W pracy podjęto zagadnienie wykorzystania tego typu narzędzi badawczych w kształtowaniu przestrzeni wiejskiej. Przetestowano algorytm Kohonena (odwzorowanie samoorganizujące – SOM), który okazał się przydatny do wydzielania obszarów o jednorodnych funkcjach użytkowych, a procedurę postępowania ujęto w metodę.

Działalność pozarolnicza jest głównym czynnikiem rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich. W pracy przedstawiono charakterystykę i analizę zróżnicowania przestrzennego zasobów podstawowych i działalności pozarolniczej oraz podjęto próbę oceny poziomu rozwoju ekonomicznego obszarów wiejskich w województwie kujawsko-pomorskim z zastosowaniem dwóch metod: szacunku wartości dodanej brutto oraz wielkości dochodów własnych budżetów gmin, osiąganych z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych i osób fizycznych. Stwierdzono, że najwyższym stopniem rozwoju charakteryzują się wiejskie obszary podmiejskie, położone w sąsiedztwie miast największych (Bydgoszczy i Torunia) i silnych ekonomicznie.

Prowadzone w 2001 r. badania roślinności wodnej, błotnej i szuwarowej w jeziorze Trackim w celu określenia wpływu czynników antropogenicznych wykazały zmniejszanie się powierzchni fitolitoralu w stosunku do 1991 r. [Ciecierska 1994]. Odnotowano łącznie sto czternaście gatunków roślin, nie stwierdzono gatunków chronionych i cennych przyrodniczo. Wyróżniono szesnaście zespołów roślinnych, w tym pięć stanowiących otulinę jeziora. Porównując obecny stan roślinności wodnej i szuwarowej jeziora Trackiego ze stanem z 1991 r. [Ciecierska 1994], zaobserwowano zwiększenie się obszaru zasiedlanego przez zespoły szuwarowe i błotne, a zmniejszenie powierzchni fitocenoz wodnych. Stosunek powierzchni zajmowanej przez roślinność wodną do powierzchni z roślinnością szuwarową wskazuje na zwiększenie roli fitocenoz szuwarowych w jeziorze. Wzrost wartości wskaźnika synantropizacji (W_s) oraz ilorazu synantropizacji (Il_syn) wskazuje natomiast na znaczną presję oddziaływania czynników endogenicznych pochodzenia antropogenicznego na fitolitoral jeziora. Utrzymujący się na tym samym poziomie wskaźnik zróżnicowania fitocenotycznego (H) na przestrzeni dziesięciu lat wskazuje na możliwość odradzania się jeziora przy założeniu odcięcia dopływu związków biogennych pochodzenia allogenicznego.

W pracy przedstawiono wyniki badań akumulacji jonów metali ciężkich w organach żarnowca – Cytisus scoparius. Badania przeprowadzono w 2002 r., w populacji występującej na terenie dawnego poligonu wojskowego „Muszaki-Jagarzewo” na Równinie Mazurskiej. Ziele, korzenie, kwiaty oraz nasiona żarnowca zawierają alkaloidy – głównie sparteinę i sarotamninę, są więc wykorzystywane w leczeniu chorób serca i nerek. Określenie bioakumulacji jonów metali w organach żarnowca, rośliny bardzo licznie występującej na terenie byłego poligonu „Muszaki-Jagarzewo”, może służyć ocenie przydatności tego surowca w zielarstwie. Wyniki badań wskazują, że pierwiastkami najsilniej kumulowanymi w organach żarnowca są mangan i cynk. Najwięcej tych metali gromadzi się w ulistnionych łodygach i kwiatach, najmniej w owocach.

Celem badań było określenie wpływu zadrzewienia śródpolnego na znajdujące się w sąsiedztwie uprawy rolnicze położone na obszarach zagrożonych erozją wodną. Badania przeprowadzono w grzbietowej partii wzgórza w Kolonii Nowosiółki, leżącej w odległości około 10 km na zachód od Chełma. Badania plonów roślin uprawnych prowadzono w latach 1997–1999, w sąsiedztwie zadrzewienia powierzchniowego na poletkach położonych w różnych odległościach od jego krawędzi. W okresie tym uprawiano pszenicę ozimą i rzepak ozimy. Przeprowadzone badania wykazały gorsze plonowanie uprawianych roślin w bezpośrednim sąsiedztwie zadrzewienia, a lepsze na uprawach położonych dalej, chociaż zjawisko to w poszczególnych latach kształtowało się różnie. Mniejsze plony były obserwowane na poletkach w odległości nie większej od wysokości zadrzewienia.

Celem pracy było porównanie wartości oraz przebiegu temperatury powietrza w przygruntowej warstwie atmosfery w drągowinie świerkowej oraz na łące górskiej. Obydwa obiekty położone były na wysokości 800 m n.p.m., na stoku o ekspozycji wschodniej. Na początku lipca 1996 r. wykonano dwie (34-godzinne) serie pomiarów, mierząc psychrometrem Assmanna temperaturę powietrza co godzinę, na wysokości 5, 50 i 150 cm nad gruntem. Okazało się, że przez cały czas powietrze nad łąką było cieplejsze niż w drzewostanie, z wyjątkiem godzin nocnych i wczesno-rannych. Jednak w drzewostanie świerkowym różnice temperatury w profilu pionowym były większe niż na przestrzeni otwartej. W drzewostanie i na łące średnia temperatura powietrza w przypadku każdej serii pomiarowej była podobna. Terminy wystąpienia temperatury ekstremalnej były jednakowe. Najwyższa temperatura wystąpiła w pobliżu powierzchni czynnych, przy czym była ona wyższa na przestrzeni otwartej. Temperatura minimalna na obu posterunkach była zbliżona. Temperatura średnia, maksymalna i minimalna była wyższa w czasie drugiej serii pomiarowej, podczas pogodnego dnia i bezchmurnej nocy. Amplituda dobowa temperatury powietrza była najwyższa przy powierzchni czynnej. Pionowe gradienty temperatury powietrza w lesie zawsze miały znak ujemny, natomiast na łące zmieniały się w zależności od pory dnia, prędkości wiatru, wielkości zachmurzenia oraz wystąpienia opadów atmosferycznych.

Praca prezentuje metodę wykonania opracowania klimatologicznego w postaci kalendarza. Kalendarz klimatologiczny przedstawia czasowy i przestrzenny rozkład typów pogody w ciągu całego roku kalendarzowego. Konstrukcję kalendarza oparto na typologii warunków pogodowych Wosia [1999]. Kalendarz stanowi przykład praktycznego opracowania o szerokich możliwościach zastosowania w różnych dziedzinach życia człowieka. W szczególności może być przydatny do planowania prac w gospodarstwie leśnym, ogrodniczym, rolnym, a także organizacji i planowania zabiegów klimatoterapeutycznych, wypoczynku, turystyki i rekreacji.