Opracowano uproszczoną metodę szacowania oddziaływania budowy autostrady na grunty rolne. Pozwala ona na określenie wszystkich ważniejszych strat związanych z wymienionymi w literaturze kierunkami tego oddziaływania. Podstawą do ustalenia rozpatrywanych strat jest analiza zmienności użytkowania gruntów i klas bonitacyjnych oraz rozmieszczenie dróg dojazdowych do gruntów wzdłuż osi projektowanej autostrady. Przyjętą miarą wielokierunkowego oddziaływania autostrady na grunty rolne jest pewna odmiana wartości gruntów, przy której określaniu uwzględniono jedynie zróżnicowanie ich przydatności do produkcji rolniczej. Wartość ta jest więc miernikiem waloryzacji przydatności gruntów do produkcji rolniczej. Przyjętym miernikiem oddziaływania autostrady nie jest więc wartość rynkowa, a wielkości strat będą zbliżone do siebie jedynie w rejonach typowo rolniczych, gdzie głównymi atrybutami kształtującymi cenę gruntów są ich możliwości produkcyjne. Opracowaną metodę przedstawiono na przykładzie projektowanego odcinka autostrady A4 długości około 14 km, przebiegającego między Brzozówką a Nowa Jastrząbką. Budowa jednego kilometra rozpatrywanego odcinka autostrady spowoduje obniżenie wartości gruntów rolnych wynoszące 1154 jednostki zbożowe. Toksyczne oddziaływanie autostrady powoduje około 80-procentową utratę wartości gruntów rolnych. Pozostałe 20% utraty ich wartości wiąże się z przyrostem transportu i pogorszeniem rozłogu działek.

Województwo lubelskie ze względu na występowanie żyznych gleb jest ważnym regionem rolniczym wschodniej Polski. Środowisko naturalne stwarza określone uwarunkowania dla rozwoju rolnictwa. Szczególnym wyzwaniem dla racjonalnej gospodarki przestrzennej na obszarach lessowych jest powszechna obecność stromych stoków oraz wąwozów. W pracy objęto badaniami 35 gmin wiejskich położonych w obszarze występowania pokryw lessowych. Dokonano próby oceny związku między wybranymi cechami środowiska naturalnego takimi jak: powierzchnia gleb nalessowych, powierzchnia zajęta przez wąwozy, powierzchnia obszarów o określonych spadkach a wskaźnikami dotyczącymi stanu środowiska oraz rozwoju społeczno-ekonomicznego gmin. Analizowano m.in. lesistość, strukturę użytkowania gruntów, wielkość gospodarstw oraz wskaźniki dotyczące ekonomicznych aspektów produkcji rolnej. W przeprowadzonych badaniach wykazano istnienie wpływu niektórych czynników naturalnych na wybrane wskaźniki dotyczące rolnictwa opisywanych gmin. Najważniejszą rolę w przypadku obszarów lessowych odgrywa gęstość wąwozów.

Celem artykułu jest analiza relacji percepcji i planowania krajobrazu na obszarach wiejskich. Zwrócono uwagę na zapisy "Europejskiej Konwencji Krajobrazowej" [2000], krajowych i regionalnych dokumentów strategicznych, opracowań planistycznych i programów krajobrazowych, wskazując odniesienia do planowania krajobrazu. W części empirycznej przedstawiono wyniki ankiety przeprowadzonej pod koniec 2011 r. wśród studentów geografii oraz turystyki i rekreacji UMCS dotyczącej percepcji krajobrazu Lubelszczyzny rolniczego regionu o ogromnym potencjale przyrodniczym, kulturowym i krajobrazowym. Wskazano również możliwości wykorzystania badań percepcji krajobrazu w jego planowaniu, zwłaszcza na obszarach wiejskich.

Mapy glebowo-rolnicze w skali 1:5000, opracowywane w latach 60. w formie analogowej, są cennym źródłem danych o warunkach glebowych. Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 3 października 2011 r. w sprawie rodzajów kartograficznych opracowań tematycznych i specjalnych [Dz.U. nr 222, poz. 1328], mają być tematycznymi opracowaniami cyfrowymi, uwzględnianymi w infrastrukturze informacji przestrzennej. Celem artykułu było przedstawienie merytorycznych problemów cyfryzacji map glebowo-rolniczych wynikających m.in. ze zmian użytkowania czy melioracji. Badania przeprowadzono na kilku obszarach w Polsce, sprawdzając aktualność treści map glebowo-rolniczych i porównując ją z konturami klasyfikacyjnymi zawartymi w bazie danych ewidencji gruntów i budynków. Uzyskane wyniki wskazują na kilka istotnych problemów. Problemem jest przede wszystkim aktualność użytkowania oraz brak aktualizacji map glebowo-rolniczych na gruntach objętych melioracją czy rekultywacją. Kolejną sprawą jest jakość i czytelność map, a czasami ich brak. Dlatego istnieje konieczność uwzględniania konturów klasyfikacyjnych zawartych w bazie danych ewidencji gruntów i budynków w procesie cyfryzacji map glebowo-rolniczych.

Zmiany społeczno-ekonomiczne zachodzące na pomorskich wsiach znajdują odzwierciedlenie także w zmianach struktury funkcjonalno-przestrzennej krajobrazu. Podstawowym warunkiem rozwoju badanych obszarów wiejskich jest wzrost ich różnorodności, przede wszystkim poprzez wzbogacanie struktury funkcji społeczno-gospodarczych. Rolnictwo i leśnictwo odgrywa istotną rolę w życiu społeczności wiejskich Pomorza i stanowi podstawę zarządzania zasobami naturalnymi oraz zagospodarowania krajobrazu wiejskiego. W artykule zaprezentowano przemiany struktury krajobrazu wiejskiego w ujęciu wielofunkcyjnego oraz zrównoważonego rozwoju wsi. Jego zasadniczym celem jest poprawa sytuacji bytowej mieszkańców poprzez rozwijanie wielokierunkowych form aktywności społecznej, gospodarczej (głównie pozarolniczej), a także kulturowej.

Banki spółdzielcze (BS) są najstarszą formą bankowości w Polsce. Instytucje te funkcjonują głównie na obszarach wiejskich i są silnie związane z mieszkąjącą tam społecznością. Główną domeną działalności BS jest świadczenie usług finansowych dla rolnictwa, drobnej przedsiębiorczości i jednostek samorządu terytorialnego. Od momentu akcesji Polski do UE, banki te podjęły wiele działań na rzecz zmiany funkcjonowania sektora rolnego i poprawy sytuacji na obszarach wiejskich, m.in. tworzyły punkty doradztwa unijnego, podejmowały współpracę z samorządami, ośrodkami doradztwa rolniczego i agencjami rządowymi odpowiedzialnymi za wspieranie rozwoju obszarów wiejskich. W ostatnich latach BS wykazują również dużą aktywność w pozyskiwaniu i obsłudze coraz większej liczby małych i średnich przedsiębiorstw Posiadając ponadto prawie 5 tys. placówek obsługi bankowej w całym kraju BS, tworzą ponad 32 tys. miejsc pracy. Dzięki długoletniej tradycji i specjalizacji w obsłudze finansowej lokalnych społeczności BS mają doskonałą znajomość potrzeb na lokalnych rynkach finansowych. Uchodzą obecnie za instytucje solidne, wypłacalne, bezpieczne i mało podatne na negatywny wpływ czynników kryzysowych. Ze względu na rodzimy charakter kapitału i ustawowe ograniczenie terenu działania BS do granic powiatu, osiągane przez te banki zyski nie są odprowadzane na zewnątrz, lecz zostają reinwestowane, dając obszarom wiejskim zwiększone możliwości rozwoju. Część swoich nadwyżek BS przeznaczają na wspieranie lokalnych szkół, straży pożarnych, akcji charytatywnych, działalności kulturalnej, sportowej itp., ugruntowując sobie pozycję u lokalnych społeczności. W ostatnich latach BS bardzo się unowocześniły, mają coraz szerszą i atrakcyjniejszą ofertę usług pozwalającą na skuteczne konkurowanie z bankami komercyjnymi (BK).

Turystyka zrównoważona, przyjazna środowisku może stanowić trwałą podstawę rozwoju obszarów wiejskich, które charakteryzują się słabą dostępnością transportową, niedorozwojem infrastruktury turystycznej, niedostatecznym marketingiem i promocją oraz brakiem zintegrowanych produktów turystycznych. W gminie Kozłowo (województwo warmińsko-mazurskie) ok. 40% powierzchni stanowią formy użytkowania terenu związane z naturalnymi walorami przestrzeni turystycznej oraz tworzące potencjał dla rozwoju infrastruktury turystycznej. Tereny wiejskie gminy Kozłowo charakteryzuje stosunkowo nieduże zalesienie i brak wyjątkowych walorów turystycznych. Jednak sąsiedztwo innych atrakcyjnych obszarów Warmii i Mazur, jak również obecność systemu jezior Kownatki i Szkotowskiego, może stanowić przesłankę do rozwoju własnej bazy turystycznej oraz niezbędnej infrastruktury. Rozwój funkcji turystycznej gminy wymaga przyjęcia w dokumentach strategicznych odpowiednich założeń planistycznych i programu zrównoważonego rozwoju uwzględniających ścisły związek zagospodarowywania obszarów wiejskich ze środowiskiem przyrodniczym. W efekcie powinno przyczynić się to do rozwoju społecznego oraz aktywizacji obszarów wiejskich gminy.

W pracy przedstawiono problematykę wspierania działań i przedsięwzięć proekologicznych realizowanych przez mieszkańców miejsko-wiejskiej gminy Strzelin, finansowanych z budżetu gminy, zgodnie z art. 403 Prawa ochrony środowiska [Dz.U. 2008, nr 25, poz. 150 z późn zm.]. Scharakteryzowano rodzaje inwestycji i przedsięwzięć dotowanych z budżetu gminy i wysokość środków przeznaczonych w budżecie na ten cel, z rozbiciem na poszczególne rodzaje przedsięwzięć. Przedstawiono warunki, które musi spełnić osoba ubiegająca się o dotację, oraz sposób merytorycznej i formalnej oceny składanych wniosków. Omówiono również wydatki poniesione na dofinansowanie zadań proekologicznych realizowanych na terenie gminy Strzelin w 2011 r., z podziałem na obszar wiejski i miejski. Wskazano zapisy sporne w uchwale Rady Miejskiej Strzelina w sprawie dofinansowania zadań z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej realizowanych na terenie miasta i gminy Strzelin, które należy doprecyzować.

W artykule przedstawiono rezultaty analizy 16 sieci monitoringu środowiska w Polsce, funkcjonujących w latach 2000-2009, w układzie gminnym, ze szczególnym uwzględnieniem terenów wiejskich. Dla każdej sieci oraz sumarycznie obliczono autorskie wskaźniki kompletności danych. Rezultaty wskazują na znacznie słabszy rozwój monitoringu środowiska w gminach wiejskich niż w miastach, szczególnie w zakresie jakości powietrza i hałasu komunikacyjnego. Poza miastami najpełniej realizowany jest monitoring wód oraz stanu zdrowotnego lasów. W układzie przestrzennym monitoring środowiska obszarów wiejskich najpełniej prowadzony jest w województwach: pomorskim, dolnośląskim i łódzkim, a najsłabiej w Polsce wschodniej, głównie w województwie mazowieckim. W szczególności objęto nim tereny narażone na wpływ przemysłu, przygraniczne i najcenniejsze przyrodniczo.

Artykuł dotyczy wyników działań Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w aspekcie przestrzennym, ukierunkowanych na poprawę środowiska przyrodniczego, tj.: wspierania działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), wspierania przedsięwzięć rolnośrodowiskowych oraz zalesiania gruntów. Jako podstawę analizy przestrzennej przyjęto liczbę zrealizowanych wniosków w procencie ogólnej liczby gospodarstw rolnych oraz wielkość pozyskanych kwot w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych, co umożliwiło konstrukcję syntetycznego wskaźnika poziomu absorpcji oraz wydzielenie typów strukturalnych. Wykorzystanie funduszy UE ukierunkowanych na poprawę środowiska przyrodniczego jest silnie zróżnicowane przestrzennie i ma istotne znaczenie z punktu widzenia planowania przestrzennego rolnictwa, zwłaszcza na terenach chronionych.

W pracy przedstawiono ocenę przekształceń krajobrazów w efekcie rozwoju funkcji turystyczno-rekreacyjnych, dokonaną na podstawie analizy literatury przedmiotu i obserwacji własnych. Na sposób zagospodarowania turystycznego mają bezpośredni wpływ istniejące w danej przestrzeni walory. Składnikiem uniwersalnym jest występująca na każdym obszarze baza noclegowa i żywieniowa oraz komunikacja. W regiony nadmorskie wpisują się plaże, infrastruktura portów żeglugi promowej i statków turystycznych oraz mariny żeglarskie. W krajobrazie pojeziernym Mazur widoczna jest przybrzeżna infrastruktura w postaci pomostów, przystani i portów jachtowych. Z kolei największą presję na otaczający krajobraz na obszarach górskich wywiera narciarstwo zjazdowe (pozbawione drzew trasy narciarskie oraz towarzyszące im wyciągi). Turystyka krajoznawcza, kwalifikowana i wiejska, rozwijane w sposób zrównoważony, pozwalają zachować walory krajobrazu. Najbardziej cenne ze względów ekologicznych i społecznych są działania związane z rekultywacją i rewitalizacją terenów zdegradowanych na cele turystyki i rekreacji.

Celem pracy jest wskazanie konfliktów między funkcjonowaniem nowoczesnego rolnictwa a zachowaniem, ochroną i kształtowaniem różnorodności agroekosystemów i krajobrazów. Postępujący w ostatnich latach rozwój nowoczesnego rolnictwa, a zwłaszcza towarzysząca mu mechanizacja, chemizacja i specjalizacja produkcji wywołują negatywne przekształcenia środowiska geograficznego, przyrodniczego i kulturowego. Przemiany te często powodują nieodwracalną degradację elementów krajobrazu. Polityka ochrony środowiska odnosi się do obszarów szczególnie wrażliwych ekologicznie. Tymczasem powinna w większej skali dotyczyć rolnictwa, które jest dominującą przestrzennie formą użytkowania ziemi generującą wiele zagrożeń dla różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Konieczne staje się zatem rozwijanie takich form gospodarowania rolniczego, które będą utrzymywały znaczne bogactwo fauny i flory, ograniczały zagrożenia bądź wprowadzały nowe sposoby działań stymulujących zachowanie środowiska przyrodniczego i krajobrazu w nienaruszonym stanie. Zmniejszenie bioróżnorodności i degradacja krajobrazów rolniczych są szczególnie widoczne na obszarach wiejskich, które stanowią ponad 90% terytorium Polski.

Lasy pełnią kluczową rolę w krajobrazie przestrzeni wiejskiej. Jednym z rodzajów informacji określających ich funkcje socjalne są nazwy miejscowe (nazwy geograficzne, toponimy). Przedmiotem badań były toponimy leśne, czyli nazwy obszarów leśnych oraz obiektów związanych z gospodarką leśną. Celem był wybór kilkunastu zbiorów danych przestrzennych (map topograficznych, map turystycznych oraz Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych), a następnie porównanie ich z punktu widzenia liczby zawartych tam toponimów leśnych. Badaniami objęto części trzech nadleśnictw (Daleszyce, Pisz, Tuchola) położonych w różnych częściach Polski. W sumie na ich terenach znaleziono ponad 120 toponimów, które podzielono na 8 kategorii. Stwierdzono, że porównywane zbiory danych są zróżnicowane zarówno pod względem liczby, jak i kategorii przedstawianych toponimów leśnych. Generalnie dobre mapy turystyczne, mimo mniejszej skali, zawierają nieco większą liczbę tego rodzaju nazw własnych niż współczesne mapy topograficzne.

Jakość środowiska przyrodniczego w Polsce, w porównaniu z innymi krajami europejskimi, można scharakteryzować jako względnie wysoką. Wpływa na to fakt, że występuje wiele obszarów o korzystnych walorach przyrodniczych, relatywnie mały areał zdegradowanych gleb oraz tradycyjny wiejski krajobraz. W związku z tym nakłady na bezpośrednią ochronę środowiska były w przeszłości minimalizowane. Jednakże nasilająca się presja antropogeniczna wzmaga niepokojące zmiany w środowisku. Jest to wynik przede wszystkim rozwoju społeczno-gospodarczego oraz niekontrolowanego konsumpcjonizmu nieskorelowanego ze świadomością ekologiczną. Realizacja celów ochrony środowiska wymaga zatem ponoszenia określonych, niekiedy bardzo wysokich nakładów, szczególnie na obszarach wiejskich. Celem artykułu jest przedstawienie zmian w poziomie nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska obszarów wiejskich na przykładzie województwa warmińsko-mazurskiego oraz wskazanie głównych efektów rzeczowych tych działań. W analizie danych wykazano, że na obszarach wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego obserwuje się wysoką dynamikę inwestycji w środki trwałe służące ochronie środowiska, co powoduje przyrosty efektów rzeczowych, głównie takich jak oczyszczalnie ścieków i sieć kanalizacyjna.

Kształtowanie krajobrazu jest procesem wymagającym starannego planowania, które ułatwiają badania waloryzacyjne. Wartościowanie walorów krajobrazowych jest niezbędne do racjonalnego gospodarowania zasobami gminy i określenia optymalnego sposobu użytkowania terenu. W artykule przedstawiono waloryzację krajobrazową gminy Reszel, która posiada potencjał turystyczny, dlatego niezbędna jest weryfikacja form turystyki możliwych do promowania na tym obszarze. Ocenę walorów gminy poprzedziły wnikliwe badania terenowe. W badaniach posłużono się metodami bonitacji punktowej z wykorzystaniem siatki kwadratów oraz krzywej wrażeń Wejcherta. Metody te, w modyfikacji własnej, umożliwiły uszeregowanie walorów przyrodniczych i kulturowych gminy oraz ocenę przestrzeni krajobrazowej pod kątem rozwoju funkcji turystycznej. W rezultacie obszar gminy podzielono na tereny o różnej przydatności do turystyki, wskazano miejscowości o szczególnym znaczeniu turystycznym oraz zaproponowano przebieg trasy krajoznawczej.

Wzrost gospodarczy, jego tempo, jakość i inne cechy, zależą nie tylko od ekonomicznego potencjału każdego kraju, ale również od jednoznacznie i jasno sformułowanych zadań rozwoju gospodarczego. Celem artykułu było porównanie zadań i oczekiwanych rezultatów w procesie rozwoju obszarów wiejskich Litwy i Polski. Badania polegały na porównaniu teraźniejszej sytuacji w obu krajach z ogólną koncepcją rozwoju obszarów wiejskich z uwzględnieniem historycznego kontekstu reform Unii Europejskiej. Wynikiem analizy przepisów prawnych Litwy i Polski było wskazanie podobieństw i różnic w rozwoju tego sektora gospodarki. Dyskusja miała formę debaty naukowej, a jej wynikiem są wnioski dotyczące perspektyw rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w obu krajach.